Papağanların Tüy Yolması

Papağanlarda sıkça rastlanan davranış bozukluklarından biridir. Çoğu kez sebebini saptamak zordur. Her şey yolunda giderken, sahibi tarafından gerekli ilgi ve alakayı da gören papağan, aniden tüy yolmaya başlayabilir.

Tüy yolma, normal tüy dökümü ile karıştırılmamalıdır. Normalde insanların saçı gibi kuşların tüylerinin belirli bir ömrü vardır. Bu süre, tüyün tipine göre 6 ay ile 2 yıl arasında değişir. Ömrü biten tüy kendiliğinden düşer Sapın yerinde yeni tüyün follikül adını verdiğimiz başlangıç oluşumu filizlenmeye başlamıştır. Kısa sürede büyüyerek, dökülen tüyün yerini tamamlar. Genel olarak tüy sağlığını etkileyen faktörler, yeni tüyün büyümesini de olumlu veya olumsuz olarak etkiler.

Tüy yolma ile normal tüy dökümü arasındaki en önemli farklar;

• Normal döküm miktarı, tüy yolmadaki miktardan oldukça azdır.
• Normal dökümde tüy eksilme süresi eşzamanlı değildir. Ömrü biten tüy dökülür. Tüy yolmada ise eşzamanlı bir eksilme vardır.
• Normal dökümde tüyler farklı bölgelerden dökülür. Bu nedenle papağana bakınca bir eksilme göremezsiniz. Yerine yenisi çıkar. Tüy yolma istemli bir olay olduğundan, belirli bölgede gözle görülebilen bir eksilme dikkati çeker. Davranış bozukluluğunun şiddetine göre, lokalize bir bölgenin kelliğinden, baş hariç(başına gagasıyla ulaşamadığı için) tüm vücudun yolunmasına kadar ağır tablo şeklinde karşımıza çıkabilir.
• Tüy yolmaya genellikle psikolojik ve metabolik hastalıklarla birlikte rastlanır.

Tüy yolma farklı boyutlarda olabilir. Bazı kuşlar tüyü deri yüzeyinden koparır, bazıları ise sapından kırar. Sap derinin üzerinde kalır.Bu iki farklı yolmanın sebebi esas problem ile bağlantılıdır. Örneğin eğer ortamın nem eksikliğine bağlı oluşan kaşınma nedeniyle tüy yolma başlamışsa, daha çok tüyü sapından kırarlar. Psikolojij bozukluklarda ise, tüy deriden bütün olarak koparılır. Tüy yolmaya genellikle kanat ve kuyruk tüylerinden başlanır. Daha sonra sır ve göğüs bölgesi tüylerini yolarlar. Baş ve boyun bölgesindeki tüyler sağlam kalır.

Tüy sağlığını etkileyen birçok etmen vardır. Bunların başında dengeli beslenememe, yetersiz mineral ve vitamin alımı, ortamın nem oranının düşük olması, tüylerin düzenli olarak ıslatılmaması, tüy üzerinde asalak olarak yaşayan canlılar, çeşitli metabolik ve kan hastalıkları, uykusuzluk ve bazı çevresel ve psikolojik faktörler gelir. Bunlardan bir ya da birkaçının varlığı, tüy sağlığını olumsuz etkileyerek yer yer bozulmalara yol açmakta, rahatsızlanan papağanı tüy yolmaya itmektedir. Böyle bir durumda önce veterinere giderek, tüy yolmanın herhangi bir hastalığa bağlı olup olmadığı çeşitli testlerle araştırılmalıdır. Eğer bir hastalık bulunamazsa, o zaman psikolojik faktörlere yönelmelidir.

Tüy yolma olayını tetikleyen en önemli sebep, psikolojik nedenlerdir. Bu nedenler, çevresel ve davranışsal faktörler olmak üzere ikiye ayrılır.

Papağanın Tüy Yolmasında Çevresel Faktörler

Eve yeni aldığınız papağanın ilk günleri, sonraki yaşantısında psikolojisini etkilemesi açısından çok önemlidir. Kafesin oda içindeki konumu, sizinle kuracağı iletişimde belirli bir öenm arz eder. Fakat bu konum, papağanı sıkıntıya sokacak özellik göstermemelidir. Bu sıkıntıları ilk günlerde saptamak oldukça zordur, iyi bir gözlem gerekir.

Ev içinde yapacağınız konum değişiklikleri de, tüy yolmaya sebep olabilir. Tüm aile fertlerinin bulunduğu bir ortamdan, sakin bir ortama alınması sıkıntıya yol açabilir. Sürü psikolojisine alışık olan papağanlar bu konum değişiklikliğini, diğer bireylerin kendini dışlaması olarak algılar. Doğal ortamda diğerleri tarafından terk edilen papağanlar avcı kuşlara yem olurlar. Bu nedenle sizin papağanınızı da ölüm korkusu sarar ve strese girerek tüylerini yolmaya başlar.

Bunun tersi de doğrudur. Doğandan yeni yakalanmış, kafes ortamına daha alışamamış bir papağan, ilk dönemlerde geçirdiği travmalar sonucu son derece ürkektir. Bu papağanın kafesi insanların yoğun olarak gelip geçtikleri bir ortama konursa, kendisine bir kötülük yapılacağını düşünen papağan strese girer ve tüylerini yolmaya başlar.

Evde onarım veya tadilat yapılması sırasında ortaya çıkan gürültü ve sarsıntılar, tüy yolmanın diğer bir sebebidir. Bu durumda papağa, ya geçici olarak başka bir yere bırakılmalıi ya da evin en sessiz ve gürültüsüz bölümüne taşınmalıdır. Deprem yaşamış bölgelerdeki papağanların çoğunda tüy yolmaya rastalnmıştır.

Tavana konulan uzun kordonlu aydınlatma aparatı, tepeden saldıran yılan izlenimi vermesi nedeniyle papağanı sıkıntıya sokup tüy yolmaya neden olabilir.

Ortamın nem oranının düşük olması, tüy yolmayı tetikleyen diğer bir çevresel faktördür. Papağanların yaşadığı ormanlık alanların havası oldukça nemlidir. Özellikle gri papağanların yaşadığı bölgelerde, m²‘ye yılda ortalama 250 kg. yağmur yağmaktadır. Evlerde özellikle kış aylarında kullanılan ısıtıcılar, ortamın havasını kurutarak nem oranını düşürmektedir. Derideki kurumaya bağlı olarak ortaya çıkan tüy diplerindeki pullanmalar kaşıntıya yol açar. Kaşınma sırasında oluşan tüy yolma alışkanlığı, zaman içinde yerleşik bir davranış halini alır. Bu nedenle ortamın nem oranı yüksek tutulmalıdır. %50 – %60 arasındaki nem oranı idealdir. %40’ın altına düşmemesine dikkat edilmelidir. Bunu sağlamak için kışın odaya gün içerisinde sıcak su ile buharlama yapılmalı, ev kaloriferli ise üzerine bir kap ile mutlaka su konulmalıdır. Sobalı evlerde, soba üzerinden çaydanlığı eksik etmemek gerekir. Tüylerin nemli kalması için kışın haftada iki, yazın ise günde iki kez spreyleme ile tüyler ıslatılmalıdır. Özellikle kış aylarında papağanın hastalanma tehlikesi nedeniyle spreyleme öğle saatlerinde yapılır. Ortam ısıs 22℃’ye getirilir. Spreyleme sonrası tüylerin kurumasını sağlamak amacıyla en az 2 saat süre ile ortam sıcaklığının bu derecede sabit kalmasına özen gösterilmelidir.

Özellikle genç papağanlarda tüy yolmanın bir sebebi, uykusunu yeterli derecede alamamasıdır. Doğal ortamda havanın kararmasından tanyeri ağarıncaya kadar geçen sürede uyuyan papağanlar, toplam 10-12 saat süre ile dinlenmiş olurlar. Bu nedenle ev ortamında da en az 10 saat süre ile papağanın uyuması sağlanmalıdır. Fakat kafesin ailenin tüm fertlerinin bulunduğu ortamda olması, erken uyumaya bir engeldir. Eğer kafes sessiz bir odaya bulunduğu ortamda olması, erken uyumaya bir engeldir. Eğer kafes sessiz bir odaya taşınamıyorsa, papağan küçük uyuma kafesine alınarak başka bir odaya konabilir. Uyuma saatinde kafesin üzeri koyu renk bir örtü ile örtülebilir. Böylece papağan gün ışığını daha geç fark ederek daha fazla uyuyacaktır.

Diğer bir çevresel faktör, hava kirliliğidir. Özelllikle papağanın bulunduğu ortamda fazla miktarda sigara içilmesi, tüy yolmayı tetikler. Solunum sistemi hastalıklarına karşı son derece hassas olan kuşların sigara dumanından korunması gerekir. Bulunduğu odanın günde en az bir kez havalandırılması, sağlık açısından çok önemlidir.

Papağanın Tüy Yolmasında Davranışsal Faktörler

En önemli davranışsal faktör can sıkıntısıdır. Doğada son derece hareketli olan papağanlar, ev ortamında kafesin içinde aile bireylerinin gelmesini bekleyerek günlerini geçirirler. Hareketi ve oyunu sevdiklerinden, böyle bir ortam onlar için oldukça zevksizdir. Bu nedenle siz yokken papağanınızın oyalanacağı oyuncakların kafes içinde olması, ona bir meşguliyet ortamı sağlayacaktır. Oyuncaklar her gün değiştirilerek sıkılması engellenmelidir. Oyuncakları pet dükkanlardan satın alacağını gibi, tahtadan kendini de yapabilirsiniz. Kafes tavanına asacağınız bir dal parçası, uzun süre onu oyalayabilir. Ağaç kemirmesini sağlayarak, gaganın şekilli kalmasına da yardımcı olursunuz. Kafese koyacağınız plastik hayvan figürleriyle konuşarak, onlarla iyi vakit geçirir, canı sıkılmaz. Her gün oyuncaklar değiştirilirken kontrol edilmeli, yıpranmış olanlar yenileriyle değiştirilmelidir.

Eğer papağanınız bütün gün evde yalnız kalıyorsa, canının sıkılmaması için ikinci bir papağan alabilirsiniz. Böyle bir durumda papağanınız, diğeri ile ilgileneceğinden konuşmayı zor öğrenir veya konuşuyorsa azaltabilir. Ama yine de yalnız kalmasın diyorsanız, yanına farklı cinsten bir tane(gri papağan(jako papağanı) yanına sultan papağanı gibi) alabilirsiniz.

İlgisizlik, diğer bir davranışsal faktördür. Hem sosyal canlılar olmaları nedeniyle, hem de sürü yaşantısının bir koşulu olarak, papağanlar diğer aile bireylerinin kendisiyle ilgilenmesini bekler. Bu nedenle gündüz evde yoksanız, gelince en az 15-20 dakika onunla ilgilenmeniz gerekir. Aşırı ilgisizlik durumunda, kendisinin sürü tarafından dışlandığını düşünerek strese girebilir. Bu nedenle dikkat çekmek ister ve tüy yolmaya başlar.

Birkaç kuşun bulunduğu bir ortamda, papağanınız kendini güvensiz hissederse tüy yolmaya başlayabilir. Sahibinin diğerleriyle daha fazla ilgilenmesini kıskanabilir. Burada tüy yolmadaki amaç, dikkat çekmektir. Bu nedenle eğer birden fazla papağanınız varsa, rekabet etmeyi seven kuşlarınıza karşı eşit oranda ilgi göstermek zorundasınız.

İşin kötü tarafı, tüy yolmada tetiği çeken mekanizma ne olursa olsun, eğer bu davranış boukluğu yerleşirse, etmen ortadan kaldırılsa bile tüy yolma alışkanlığı sürebilir. Bu nedenle bu davranış yerleşip alışkanlık haline dönüşmeden, gerekli önlemler alınarak kronikleşmesine engel olunmalıdır.

Acemi papağan sahipleri, papağanlarının tüy yolması durumunda avaz avaz bağırarak ona engel olmaya çalışırlar. Heyecanlı davranışları ve eğlenceyi çok seven papağan için bu durum, bir ödüllendirme şeklinde algılanabilir. Tekrar aynı heyecanı bekleyen papağan, tüy yolmaya devam ederek sahibinin dikkatini çekmek isteyebilir. Zamanla bu durum, yerleşik bir davranış modeli halini alır ve tedaviyi oldukça zorlaştırır.

Eğer bir jako papağanı tüy yolma alışkanlığı varsa ve bu davranış bozukluğu yerleşmişse, tedavi olup bu alışkanlıktan kurtarılsa bile, tekrar tüy yolmaya başlama oranı davranış bozukluğu olmayanlara göre yüksektir.

Burada önemli olan, kronikleşmenin engellenmesi için etkenin biran önce ortadan kaldırılmasıdır. Kafes ev içinde uygun bir konumda yerleştirilmeli, evde yapılacak tadilat ve onarımlardan papağanın en az derecede etkilenmesi sağlanmalı, ortamın nem oranı çok iyi ayarlanmalı, papağanın uyku süresine özen gösterilmeli, bulunduğu ortam her gün havalandırılmalıdır. Gün içinde yalnız kalan papağanın meşguliyeti çeşitli oyuncaklarla sağlanmalı, eve gelince gerekli ilgi ve alaka gösterilmelidir. Eğer varsa evdeki diğer kuşları kıskanmaması için ilgide eşit davranılmalıdır.

Eğer papağanınızın tüy yolduğunu görürseniz önce sakin olun, bağırarak koşarak yanına giderek onu heyecanlandırmayın, ödüllendirmiş olursunuz. Muhtemelen tüy yolma işlemini tekrarlayacaktır. Kesinlikle şiddet kullanmayın, aranızda var olan güveni zedelersiniz. Derhal odadan çıkın. Çünkü bu hareketi yapmasının bir sebebi, dikkatinizi çekmek istemesidir. Odada kalıp onunla ilgilendiğiniz sürece yolmaya devam edecektir.

Ona normalden daha fazla zaman ayırın. Önemli olduğunu hissettirin. Sabırlı ve pozitif yönde yapıcı olun, istikrarlı davranın. Şiddete başvurmayın. Normal bir tonda ve bağırmadan konuşun. İlgi ve alakanızı eksik etmeyin. Temizliğine dikkat edin, yemini ve suyunu düzenli verin. Uzun süre terk etmeyin. Bütün bunlar sonucu stresini üzerinden atacak olan papağan, tüy yolma alışkanlığını bırakacaktır. Bu yöntem, diğer bütün davranış bozuklarının tedavisinde de kullanılabilir. Fakat olumlu şartların devamlılığı çok önemlidir. Koşullar oluşursa, papağanın kötü alışkanlıkların tekrarlama oranı yüksektir.